Znacie doświadczenie ze szczupakiem i rybkami? W jednym akwarium umieszczono drapieżnego szczupaka i kilka małych rybek, którymi w normalnych warunkach szczupaki się żywią. Ten nie zachowywał się inaczej – również próbował je zaatakować, jednak ponieważ odgrodzono go szklaną szybą, za każdym razem trafiał na niewidzialną zaporę.
Po jakimś czasie przestał próbować i mimo, że szyba została usunięta i rybki przepływały tuż obok, szczupak (nauczony doświadczeniem) nie zwracał na nie uwagi. Zachowanie to zostało nazwane syndromem szczupaka i często pojawia się także przy analizowaniu zachowań ludzi. Dlaczego? Bo każdy z nas czasami zachowuje się po trosze jak ten akwariowy szczupak.
Szczególnie jest to widoczne w sytuacjach, w których stykamy się z problemami do rozwiązania. Kiedy pojawia się kłopot, nieoczekiwana sytuacja, próbujemy zmierzyć się z nią znanymi metodami (to już przecież kiedyś się sprawdziło!). Podobnie jak szczupak wiemy (z doświadczenia), że szklana szyba jest gdzieś przed nami. Tworząc takie założenia, nie dostrzegamy ani tego, co rzeczywiście tworzy problem, ani jego specyfiki, tylko na ślepo podążamy za sprawdzonymi kiedyś rozwiązaniami. To nic, że ta sytuacja jest całkowicie inna lub dotyczy odrębnej dziedziny. Cały czas idziemy „na ślepo”, przekonani, że szklana przeszkoda istnieje. Mało kto z nas podejmuje próbę sprawdzenia, czy ona rzeczywiście tam jest. A to przecież pierwszy krok do znalezienia tego idealnego, nowatorskiego rozwiązania, które najlepiej sprawdzi się właśnie w tej, konkretnej sytuacji.
Syndrom szczupaka nie zawsze jest spowodowany świadomym wyborem – w naszej psychice tkwią uprzedzenia i doświadczenie, z których możemy nie zdawać sobie sprawy. Wpływają one na ocenę sytuacji i wybór rozwiązania. Pierwszym krokiem do ich wyeliminowania jest uświadomienie sobie, że takie uwarunkowania istnieją, a także bliższe przyjrzenie się im. Co powoduje, że podejmuję takie, a nie inne decyzje? Dlaczego zdecydowałem/am się na ten wariant, odrzucając inne? Czy przez moje uprzedzenia lub negatywne doświadczenia z przeszłości rezygnuję z niektórych opcji? Nie uświadamiając sobie tych czynników i nie próbując poznawać ich wpływu na podejmowane decyzje, jesteśmy niczym szczupak z doświadczalnego akwarium: poruszamy się na pamięć, bojąc się uderzyć w szybę, której już od dawna tam nie ma…
